Παρακάτω σας παραθέτουμε αυτούσιες δύο αναφορές από τους εκπαιδευτικούς επιθεωρητές του Νομού Αργυροκάστρου. Η μία είναι από το αντίστοιχο ελληνικό έγγραφο, ενώ η άλλη είναι μεταφρασμένη από την Αλβανική στην Καθαρεύουσα, πράγμα που θεωρήσαμε ότι θα προκαλέσει σύγχυση στην κατανόησή του από μερίδα των αναγνωστών μας.
Προς τη διευκόλυνση όλων τις αποδώσαμε στη Νεοελληνική.
ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ:Α) Η πρώτη αναφορά έγινε από τον Επιθεωρητή των Σχολείων της Βόρειας Ηπείρου, Αθανάσιο Ναθαναήλ, με καταγωγή από το χωριό Μουζίνα του Νομού Δελβίνου.
1Ο) Σχολείο Δερβι(η)τσάνης: Διδάσκαλοι τρεις.
α) Φίλιππος Οικονομίδης, Έλληνας, με απόσπαση εκεί από την Επιτροπή Σχολείων Β. Ηπείρου, τελειόφοιτος Γυμνασίου.
β) Σπυρίδωνας Ντρίτσος, Έλληνας, Κοινοτικός, απόφοιτος τετάρτης τάξεως Εθνικής Σχολής Γλωσσών και Εμπορίου Κωνσταντινουπόλεως.
γ) Αθανάσιος Οικονόμου, Αλβανός, μισθοδοτούμενος από την αλβανική κυβέρνηση, τελειόφοιτος Σχολαρχείου.
Το σχολείο της Δερβι(η)τσάνης έχει έξι τάξεις, μαθητές 186, από τους οποίους οι 144 είναι άρρενες και οι 72 θήλεα.
Από τους παραπάνω εκπαιδευτικούς, οι μεν δύο πρώτοι διδάσκουν μόνο την ελληνική γλώσσα σε όλες τις τάξεις και ο τελευταίος μόνο την Αλβανική από την Τρίτη τάξη και επιπλέον διδάσκει την Ιστορία τη Γεωγραφία της Αλβανίας στις δύο ανώτερες τάξεις στα αλβανικά. Επίσης διδάσκει και στην Γ’ τάξη το μάθημα της φυσικής αγωγής και το μάθημα της Ωδικής (μουσικής) σε όλες τις τάξεις του σχολείου.
Β) Η δεύτερη αναφορά του εκπαιδευτικού επιθεωρητή Αργυροκάστρου Κολ Κότσι, ενός φανατικού Αλβανού από την Κορυτσά. Η αναφορά έγινε για το σχολικό έτος 1936 – 1937 .
Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μετάφραση από την αντίστοιχη αλβανική γλώσσα:
Σχολείο Δερβι(η)τσάνης (απέχει από το Αργυρόκαστρο 1ώρα και 30 λεπτά), επιθεωρήθηκε την 30η Μαρτίου του 1937. Πεντατάξιο μεικτό σχολείο, επαναλειτούργησε το 1935. Στο συγκεκριμένο σχολείο φοιτούν μόνο τέκνα των οικογενειών της Δερβι(η)τσάνης.
Κατάλογος εγγεγραμμένων μαθητών:
Α’ τάξη: 31 άρρενες και 27 θήλεα
Β’ τάξη: 31 άρρενες και 23 θήλεα
Γ’ τάξη: 33 άρρενες και 18 θήλεα
Δ’ τάξη: 23 άρρενες και 12 θήλεα
Ε’ τάξη: 24 άρρενες και 2 θήλεα
Το σύνολο των εγγεγραμμένων μαθητών είναι: 143 άρρενες και 82 θήλεα. Το ποσοστό εγγραφής στην εκπαίδευση των Δερβι(η)τσιωτών είναι 13, 5 του συνολικού πληθυσμού του χωριού και το ποσοστό ημερήσιων απουσιών είναι 12%. Η ηλικία των μαθητών παρατηρείται πως είναι αρκετά μεγάλη για τα σχολικά καθήκοντα. Οι ώρες λειτουργίας του σχολείου είναι 8 – 12 π.μ και 2 – 4 μ.μ , δηλαδή 6 ώρες μαθήματος ημερησίως. Η πρόοδος των μαθητών κυρίως στην κύρια ύλη είναι πολύ καλή, ενώ στην υπόλοιπη ύλη συν το μάθημα της αλβανικής γλώσσας, είναι επαρκής.
Απευθύνοντας ερωτήσεις σε 51 μαθητές της Δ’ και Ε’ τάξης, διαπίστωσα πως απάντησαν γενικώς καλά. Ορισμένοι μόνο της Δ’ τάξης απάντησαν πως ηγέτες της Επαρχίας μας είναι ο Νομάρχης και ο Πρόξενος. Το όνομα της Αυτού Μεγαλειότητας του Βασιλέα, οι περισσότεροι έγραψαν πως είναι ο Αχμέτ Ζώγκου. Επίσης το σχολείο έχει σημαία της Α.Μ Ζώγκου και αλβανική σημαία. Κατά τον έλεγχο δεν βρέθηκε τίποτε το απαγορεύσαμε, ούτε στις τάξεις ούτε στους μαθητές. Τα διδακτικά εγχειρίδια ήταν τα επιτρεπτά. Τα μητρώα στην ελληνική γλώσσα και σύμφωνα με τον τύπο των Ελληνικών Σχολείων.
Το κτίριο: Το σχολείο είναι χωρισμένο σε δύο μέρη και έχει έξι αίθουσες διδασκαλίας. Από αυτές μόνον οι δύο είναι κατάλληλες για διδασκαλίας, ενώ οι άλλες τέσσερις διαχωρίζονται από πόρτες μη ηχομονωτικές . Οι αίθουσες είναι καλά επιπλωμένες. Κοσμούνται από χειροτεχνίες των παιδιών, οι οποίες φανερώνουν πως οι μαθητές έχουν αρκετά ανεπτυγμένο το καλλιτεχνικό αίσθημα. Τόσο στις αίθουσες, όσο και στους διαδρόμους είναι αναρτημένα στους τοίχους καλλιγραφικά γραμμένα μόνο στην ελληνική γλώσσα διάφορα ρητά. Σε μία γωνιά εντός του γραφείου του διευθυντού, είναι γραμμένος στην ελληνική γλώσσα ο Κανονισμός των Μειονοτικών Σχολείων. Το σχολείο διακρίνεται από την καθαριότητα, την τάξη και την αρμονία στην εργασία, πράγμα το οποίο οφείλετε στην προσωπικότητα του διευθυντού.
Πληθυσμός Δερβι(η)τσάνης:
Οικογένειες: 302
Κάτοικοι: 1.667
Οικονομική κατάσταση (φόροι σε χρυσά φράγκα):
Από τις οικοδομές: 1.189 χρυσά φράγκα.
Από τα ζώα: 1.809 χρυσά φράγκα.
Από τα υπόλοιπα κέρδη – εισοδήματα: 984 χρυσά φράγκα
Από το λεγόμενο δέκατο: 1.997 χρυσά φράγκα.
Οι οικίες και οι γειτονιές έχουν εμφάνιση κωμοπόλεως και οι κάτοικοι ως επί το πλείστων είναι μετανάστες στο εξωτερικό, ασχολούνται με το εμπόριο και οι γυναίκες κυρίως ασχολούνται με τη γεωργία. Μετά από την παραπάνω έρευνα σχετικά με την οικονομική κατάσταση της Δερβι(η)τσάνης είναι μεσαία.
Οι εκπαιδευτικοί:
α) Γεώργιος Καλυβόπουλος από τους Βουλιαράτες, Ελληνόφωνος, περίπου 45 ετών. Φαίνεται να είναι επιμελής και τακτικώς. Την αλβανικής γλώσσα την μιλάει σχεδόν καλά. Σε αυτό το σχολείο υπηρετεί από διετίας. Κατά τα έτη 1920 – 1928 ήταν κρατικός διδάσκαλος. Έχει συμπληρώσει 34ια διδασκάλου. Απόφοιτος του Ζωγράφειου Γυμνασίου της Κωνσταντινουπόλεως, συγκεκριμένα του Παιδαγωγικού Κλάδου της Σχολής αυτής, κατά το έτος 1902.
β) Σπύρος Ντρίτσος, περίπου 45 με 50 ετών. Δειλός στην εμφάνιση. Μιλάει καλά την αλβανική γλώσσα. Υπήρξε για κάποιο διάστημα και κρατικός διδάσκαλος. Απόφοιτος της Εμπορικής Σχολής της Κωνσταντινουπόλεως και του Σεμιναρίου της αλβανικής γλώσσας το 1925.
γ) Ιωάννης Ζώης, 23 με 25 ετών. Αφελής στην εμφάνιση, πλην μεγαλομανής στην πραγματικότητα. Την αλβανική γλώσσα τη γνωρίζει ελάχιστα. Είναι απόφοιτος του Ιεροδιδασκαλείου Βελλάς κατά το έτος 1936. Μέχρι τώρα δεν «ξεπλήρωσε» τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις.
δ) Φίλιππός Λίτσιος. Νεαρός. Την αλβανικής γλώσσα την γνωρίζει ελάχιστα. Είναι απόφοιτος του Ιεροδιδασκαλείου Βελλάς κατά το έτος 1936. Δεν «ξεπλήρωσε» τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις.
ε) Θεοδόσιος Μαρκόπουλος. Αλβανόφωνος, από τη Λέκλη του Τεπελενίου. Απόφοιτος Ζωγράφειων Διδασκαλείων Κεστορατίου.
Αυτές τις 2 αναφορές σας τις παρουσιάσαμε για να προβάλουμε όσο το δυνατόν καλύτερα την κατάσταση των σχολικών μας ιδρυμάτων κατά την χρονική περίοδο μετά του λεγομένου «Σχολικού Ζητήματος». Σταδιακά θα ακολουθήσουν και άλλα πιο σπάνια στοιχεία για το Ελληνικό Εκπαιδευτικό μας Σύστημα, τα οποία ωστόσο χρήζουν πολύωρης μελέτης, καθώς είναι συγγραφόμενα στην Καθαρεύουσα και χρήζουν σημαντικής προσοχής , μη τυχόν και χαθεί η γλαφυρότητα και ο κύριος σκοπός του νοήματός των.
πηγές - έρευνα - παραπομπές:
1. < <Η εκπαίδευση στη Βόρεια Ήπειρο κατά την ύστερη περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας>>, Αθηνά Αντ. Κολτσίδα, Θεσσαλονίκη 2008
2. < <Η Δερβητσάνη της Κάτω Δροπόλεως Αργυροκάστρου>>, Γεώργιος Χ. Παπαδόπουλος, Αθήνα 1979