Ο τόπος μας εκτός από εξέχουσες προσωπικότητες οι οποίες διέπρεψαν και συνεχίζουν να διαπρέπουν σε διάφορους επιστημονικούς και κοινωνικούς χώρους, αποτελεί και ισχυρό κομμάτι της “Αγιοτόκου” Ορθόδοξης Πατρίδας μας.
Με αυτή την δημοσίευσή μας, πράττουμε το ελάχιστο δυνατό ούτως ώστε το ευρύ κοινό αλλά και οι εντόπιοι συμπατριώτες μας, να γνωρίσουν την μορφή ενός “μεγάλου” αγίου της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, τον Άγιο Σοφιανό εκ Πολύτσανης. Ο οποίος αποτέλεσε επί σειρά ετών στιβαρό ανάχωμα στην διατήρηση της πίστεως σε όλη την περιοχή μας, αλλά και σκεύος εκλογής πολλών θαυματουργικών παρεμβάσεων. Όχι μόνο τότε, αλλά και επί των ημερών μας, συντελούνται δια των πρεσβειών του πολλές θεραπείες οι οποίες έχουν καταγραφεί σε πολλές περιοχές εντός και εκτός του τόπου μας.
Γέννημα θρέμμα Δ(ε)ροπολίτης, αξιώθηκε να ανέβει τον επισκοπικό θρόνο της τότε Μητρόπολης Δρυϊνουπόλεως και με αυταπάρνηση να διακονήσει τον σκλαβωμένο από τους Οθωμανούς, Ορθόδοξο λαό. Έπειτα αφού παραιτήθηκε οικειοθελώς από την επισκοπική του έδρα, μετέρχεται στην γενέτηρά του την Πολύτσανη, όπου και ως μοναχός ζει το υπόλοιπο της επίγειας ζωής του, στηρίζοντας τον υπόδουλο λαό να μην απαρνηθεί την πίστη των προγόνων του. Έτσι μεταβαίνει από μέρος σε μέρος και κηρύττει. Παράλληλα αποκτά πολύ μεγάλο σεβασμό από τους Χριστιανούς αλλά και από τους Τούρκους, μερικοί εκ των οποίων ζούσαν κάτω από υλικές στερήσεις και βάσανα.
Καθ’ όλη τη διάρκεια των περιοδειών του ποιεί σημεία θαυματουργικά τα οποία καταγράφονται στο συναξάρι του.
Παρακάτω σας παραθέτουμε συγκεκριμένα στοιχεία τα οποία αφορούν τον Όσιο Σοφιανό και σας προτείνουμε να επισκεφθείτε τον τόπο όπου μέχρι σήμερα φυλάσσονται τα λείψανά του. (Πολύτσανη).
Ο ιεράρχης αυτός, ήταν μια διακεκριμένη θρησκευτική φυσιογνωμία και ένας μεγάλος αγωνιστής σε δύσκολους καιρούς.
Η μορφή και το έργο του, επηρέασαν τόσο τη ζωή και την ιστορία της Πολύτσανης, όσο και της Ηπείρου γενικότερα. Οι αγώνες του, με επίκεντρο την Πολύτσανη, σφράγισαν την πορεία αυτού του τόπου.
Η συμβολή του, στο σταμάτημα της εξώμοσης (δηλ. στην άρνηση με την βία του χριστιανισμού και αποδοχής του μουσουλμανισμού) στην Ήπειρο, υπήρξε αποφασιστική.
Πολλοί τον ονομάζουν Απόστολο, Πρόδρομο του Κοσμά του Αιτωλού και ισάξιό του. Σημασία πάντως έχει ότι ο Άγιος Σοφιανός, κατέχει ξεχωριστή θέση στους ήρωες και τους μάρτυρες της οικουμενικής ορθοδοξίας.
Για την ευρύτερη περιοχή της Πολύτσανης, ο ιεράρχης Σοφιανός, αποτελεί την ηρωικότερη μορφή και τον εξοχότερο μάρτυρα και αναδεικνύεται ο ακατάβλητος υπερασπιστής και ο φύλακας άγιός της.
Το 1672 ίδρυσε μοναστηριακή σχολή στον Άγιο Αθανάσιο της Πολύτσανης. Αργότερα παραιτείται από τον επισκοπικό θρόνο και γίνεται μεγαλόσχημος μοναχός στην Μονή Αγίου Αθανασίου.
Από εκεí, με τη θαρραλέα και εμπνευσμένη διδασκαλία του, θέρμανε τις ψυχές των Χριστιανών, τους ξεσήκωσε, συγκρότησε ένοπλες ομάδες και κατόρθωσε να αποκρούσει βίαια και δυναμικά τους εχθρούς της πίστης και του γένους και να σταματήσει τον εξισλαμισμό, που απειλούσε όλη την ευρύτερη επαρχία που ποίμαινε ως αρχιερέας.
Σύμφωνα με τον Γερμανό γεωγράφο Α. Philippson ο επίσκοπος Σοφιανός: «παραιτηθείς ήλθε στην Μονή του Αγίου Αθανασίου Πολύτσανης, για να διδάξει τους περιοίκους και να τους ενίσχυση αυτούς στην εγκαρτέρηση και την αποτροπή του κινδύνου της εξωμοσίας και αν στην Ήπειρο υπάρχουν χριστιανοί και το μακραίωνο ελληνικό στοιχείο, αυτό οφείλεται στον σημαντικό αυτό επίσκοπο».
Για να εκτιμήσει κανένας, το έργο του Σοφιανού σ’ όλες του τις διαστάσεις, πρέπει πρώτα να γνωρίσει την εποχή του. Στις αρχές του ΙΖ αιώνα, νέος κίνδυνος προβάλλει απειλητικά στην περιοχή της μέσης Ηπείρου.
Η περίοδος αυτή, είναι για την Ήπειρο γενικά, από τις πιο φοβερές της ιστορίας της, γιατί είχε ν’ αντιμετωπίσει ένα οργανωμένο κίνημα ομαδικών εξισλαμισμών, που επέβαλαν οι Τούρκοι, για να εξαφανίσουν την ελληνοχριστιανική υπόσταση των Ηπειρωτών.
Το ρεύμα της εξώμοσης, στις αρχές του 17ου αιώνα, είχε πάρει τέτοια έκταση στις περιοχές της σημερινής Βορείου Ηπείρου, ώστε, κατά τον Αραβαντινό υπήρχε κίνδυνος, να κατακλύσει όλη την Ήπειρο και κατά τον Ιταλό περιηγητή Monteatvano, υπήρχε φόβος εξισλαμισμού, όλων των κατοίκων των περιοχών αυτών, μέσα σε μια δεκαετία.
Λίγο αργότερα, οι πιέσεις των Τούρκων σ’ ολόκληρη την περιοχή, γίνονται ανυπόφορες, με αποτέλεσμα να δημιουργήσουν κατάσταση απελπιστική. Με τα ίδια μελανά χρώματα, σκιαγραφούν την κατάσταση, που επικρατεί και στις γύρω από την Πολύτσανη περιοχές, αρκετοί ιστορικοί.
Το ευτύχημα όμως ήταν, ότι στην κρίσιμη εκείνη περίοδο, ένα καινούργιο εθνικό αστέρι φάνηκε στον Ηπειρωτικό ορίζοντα και ύψωσε το ανάστημα του, ο Άγιος Επίσκοπος Σοφιανός. Ήταν ο νεαρός δεσπότης Δρυϊνουπόλεως και Αργυροκάστρου. Ο Άγιος άρχισε την αντιστασιακή του δράση παρασκηνιακά. Με τη φλογερή και επίμονη διδασκαλία του κατόρθωσε, από την μια να στερεώση τους εν τη πίστη κλονιζόμενους και να υψώσει τείχος ισχυρό στον ορμητικό του εξισλαμισμού χείμαρρο, σταματώντας τα επικίνδυνα μικτά συνοικέσια και από την άλλη με τη δύναμη του πνεύματος να παραδώσει την περιοχή του Αργυροκάστρου και των περιχώρων στους χριστιανούς, καταφέρνοντας να συγκεντρώσει τους Οθωμανούς στο Μαλέσοβο.
Ήταν δε η επιρροή του στον μουσουλμανικό κόσμο πολύ μεγάλη, γιατί οι ίδιοι οι Οθωμανοί τον σεβόντουσαν ως Άγιο, ακόμα και όταν ζούσε. Η τιμή αυτή ενισχύθηκε από θαυμαστά γεγονότα του οσίου και ενδεικτικά αναφέρεται το εξής γεγονός: Έχασε κάποτε μια νεαρή Οθωμανίδα το φέσι της, στο οποίο είχε ραμμένα χρυσά φλουριά. Κανείς δεν το έβρισκε μετά από πολύ έρευνα. Τότε απευθύνθηκαν στον αγνό και ευσεβή επίσκοπό τους όσιο Σοφιανό, ο οποίος με φώτιση το εντόπισε σε φωλιά πελαργού.
Ἕνα ἀκόμη θαῦμα τοῦ Ἁγίου μαρτυροῦν οἱ ἱστορικές πηγές καί οἱ προφορικές μαρτυρίες. Τή Μονή τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου ἐπισκέφτηκε ἕνας διαβάτης, στόν ὁποῖο οἱ μοναχοί διηγήθηκαν κάποιο θαῦμα. Στή διήγηση ἦταν παρών καί ὁ ἅγιος Σοφιανός, πού ἄκουγε προσεκτικά. Ὁ διαβάτης ἀρχικά φάνηκε δύσπιστος στή διήγηση τῶν μοναχῶν καί κατόπιν ἐξέφρασε ἔντονα τήν ἀπιστία του. Τότε ὁ Ἅγιος σηκώθηκε καί διέταξε ἕνα νεαρό καλογέρι νά πάρει ἀπό τό τζάκι τρία κομμάτια ξύλου κερασιᾶς, πού καίγονταν.
Ζήτησε ἀπό τόν ξένο καί ἄπιστο διαβάτη καί τόν καλόγερο νά τόν ἀκολουθήσουν στήν αὐλή καί, παίρνοντας τήν ἀξίνα, φύτεψε τά καμένα τρία κομμάτια ξύλου λέγοντας στό διαβάτη ὅτι αὐτά θά ἀνθίσουν καί θά καρποφορήσουν μέχρι ἑπόμενη ἄνοιξη, γιά νά τοῦ δείξει ὁ Θεός ἔμπρακτα ὅτι ἡ διήγηση τῶν μοναχῶν γιά τό ἀναφερόμενο θαῦμα ἦταν πέρα γιά πέρα ἀληθινή.
Καί μέ τίς προσευχές τοῦ Ἁγίου τό θαῦμα ἔγινε. Τά καμένα ξύλα ἔπιασαν ρίζες, ἔβγαλαν φύλλα καί καρπούς, ὅπως ἐκεῖνος εἶχε προβλέψει. Βρίσκονται ἀκόμη καί στίς μέρες μας στόν περίβολο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς, πού σήμερα φέρει πλέον καί τό ὄνομα τοῦ Ἁγίου καί ὀνομάζεται Μονή Ἁγίων Ἀθανασίου καί Σοφιανοῦ.
Το ορμητήριο της ζωής και τo λημέρι της δράσης του, το Μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου Πολύτσανης, μετά την κοίμησή του ονομάζεται Μονή των Αγίων Αθανασίου και Σοφιανού, όπου κοιμήθηκε και τάφηκε εκεί την 26 η Νοεμβρίου του 1711.
Ο λαός μάλιστα, που με το αλάθητο κριτήριο του, ξέρει ν’ αναγνωρίζει και να τιμάει τους πραγματικά άξιους και μεγάλους, ανακήρυξε το Σοφιανό τοπικό άγιο τιμώντας τη μνήμη του την 26η Νοεμβρίου, επέτειο του θανάτου του, με ευλαβικό θρησκευτικό πανηγύρι.
Τόσο μεγάλη ήταν η απήχηση του αγίου μετά την κοίμησή του που χριστιανοί και μη, ορκίζονταν στο όνομά του ενώ η τιμή του διαδίδεται στην Δυτική Ελλάδα, στις Κυκλάδες και φτάνει μέχρι την Κύπρο, όπου πολλοί βαπτίζονται Σοφιανοί.
Έτσι τα μέρη εκείνα, είχαν δώσει νικηφόρα τη μάχη του εξισλαμισμού. Και όταν λίγο αργότερα, άρχισε το μεγάλο του χριστιανικό και εθνικό έργο, ο θρυλικός ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός, όχι μόνο δε συνάντησε εμπόδια και δυσκολίες στην περιοχή, αλλά βρήκε το έδαφος γόνιμο, για τη στερέωση της χριστιανικής πίστης, την ανάπτυξη της ελληνικής παιδείας και την καλλιέργεια της εθνικής ιδέας.
Εκεί, στον Άγιο Αθανάσιο, φυλάσσονταν τα ιερά λείψανα του, σε αργυρή λειψανοθήκη που είχε κατασκευάσει ο δραστήριος ηγούμενος της Πολύτσανης ιερομόναχος Χατζή Άνθιμος από Σιάμου (1821-1890).
Μετά από τις αλλεπάλληλες καταστροφές της Μονής, και κυρίως κατά το απολυταρχικό κομμουνιστικό καθεστώς, που επέβαλε η εξουσία της χώρας, η πολύτιμη ασημένια θήκη κλάπηκε, για να πουληθεί, ενώ απορίας άξιο είναι πως τα ιερά λείψανα του οσίου έμειναν στο τόπο του. Κατά την περίοδο αυτή το άθεο καθεστώς μετέτρεψε τη Μονή σε στρατόπεδο.
Μετά από την αφαίρεση της μεταλλικής θήκης του Ανθίμου, τα ιερά λείψανα μέχρι τις αρχές του 2000 ήταν τοποθετημένα σε ξύλινη πρόχειρη θήκη. Η ξύλινη αυτή θήκη τώρα είναι εγκολπωμένη σε προσκυνητάρι, που έχει τη μορφή του ιεράρχη και στηρίζεται στο δεξιό κίονα του κυρίως ναού της Μονής Αγίου Αθανασίου και Οσίου Σοφιανού στην Πολύτσιανη.
Τα σωζόμενα ιερά λείψανα του οσίου Σοφιανού συγκεντρώθηκαν από κάποιον κληρικό, ο οποίος τα βρήκε σε πρόχειρη κατάσταση. Τα έπλυνε με την ανάλογη προσοχή και τα τοποθέτησε όλα μαζί σε μεταλλικό κουτί, κατασκευασμένο στα Ιωάννινα.
Επίσης πολλά τεμάχια λειψάνων χάθηκαν για δυό λόγους: πρώτον οι κάτοικοι τα έπαιρναν, για να τα βάλουν στους αγρούς η στα ποίμνιά τους για προστασία, εφόσον ο όσιος τιμάται ως ποιμενικός άγιος, και, δεύτερον, διότι τα κρεμούσαν από το λαιμό των παιδιών ως φυλακτήρια από διάφορα κακά.
Από τον π. Ευθύμιο, αλλά και από τους κατοίκους της περιοχής για λόγους ασφαλείας μεταφέρθηκαν στο κεντρικό Ιερό Ναό των Ταξιαρχών της Πολύτσανης, όπου μέχρι σήμερα φυλάσσονται για αγιασμό και ευλογία.
Όταν η ταπεινότητά μου το 2004 επισκέφτηκε την περιοχή για επιστημονικούς λόγους, μετέβην στην Πολύτσανη, για να μελετήσω τα εξαιρετικού ενδιαφέροντος μνημεία της, αλλά και για να προσκυνήσω τον τοπικό άγιο, τον ιεράρχη Σοφιανό.
Μετά από θαυματουργική επέμβαση σε μέλος της οικογένειάς μου, που υφίστατο δοκιμασία, τη στιγμή που τελούσαμε δέηση μπροστά στον άγιο, τάξαμε ως οικογένεια να κατασκευάσουμε ιδιαίτερες θήκες για να αποτεθούν τα τεμάχια των περισωθέντων Λειψάνων για αιώνια διαφύλαξη.
Κατά το έτος 2005, σύμφωνα με το τάμα των συγγενών και άλλων οικείων μου, τοποθετήθηκαν τα οστά του οσίου σε μεταλλικές και προσαρμοσμένες θήκες για την διαφύλαξη της τιμίας κάρας, των χεριών και του ποδιού του οσίου, ειδικά κατασκευασμένες για την περίπτωση αυτή.
Ελαχίστη λοιπόν προς αυτόν εκδήλωσις ευγνωμοσύνης και τιμής εκ μέρους του Ηπειρώτικου κόσμου είναι ο εορτασμός της μνήμης του.
π. Νεκτάριος Πέττας, Αρχιμανδρίτης
πηγή συλλογής πληροφοριών:
φωτογραφίες: διαδίκτυο
λοιπά στοιχεία: http://ortodoksikoritsa.blogspot.com//